چگونه فیسبوک، اینستاگرام و واتساپ به ابزار کلاهبرداران سرمایه‌ گذاری تبدیل شدند؟

ویدیوهای دیپ فیک، حساب های جعلی در اینستاگرام و فیسبوک، و چت های خصوصی در واتساپ: پلتفرم های تحت مالکیت مارک زاکربرگ اکنون به یکی از ابزارهای اصلی کلاهبرداران سرمایه‌ گذاری تبدیل شده اند.

پلتفرم ایکس (که پیش تر با نام توییتر شناخته می شد) مدت هاست که به‌ عنوان یکی از منابع اصلی کلاهبرداری های مرتبط با رمزارزها شناخته می شود؛ کلاهبرداری هایی که اغلب از طریق حساب های جعلی یا هک شده افراد مشهور یا شرکت های بزرگ در این شبکه اجتماعی تبلیغ می‌ شوند. در همین حال، پلتفرم های فراگیر متا - اینستاگرام، فیسبوک و واتساپ - نیز در حوزه ای دیگر شهرت مشابهی یافته اند: کلاهبرداری های سرمایه‌ گذاری با استفاده از ویدیوهای دیپ‌ فیک.

مجرمان سایبری با بهره گیری از ابزارهای هوش مصنوعی، به‌ سادگی ویدیوهای جعلی از چهره‌ های سرشناس در حوزه اقتصاد و امور مالی تولید می‌ کنند - از اقتصاددانان مشهور و مجریان تلویزیونی گرفته تا مقامات عالی رتبه دولتی. سپس این ویدیوها از طریق تبلیغات پولی در شبکه های اجتماعی منتشر می‌ شوند تا کاربران را فریب دهند. در این مطلب، توضیح می‌ دهیم این روش‌ های کلاهبرداری چگونه عمل می‌ کنند، قربانیان چگونه پس از تماشای این ویدیوها فریب می خورند، نقش واتساپ در این سناریوها چیست، و چگونه می‌ توانید از گرفتار شدن در این دام ها جلوگیری کنید.

برای درک نحوه عملکرد این کلاهبرداری ها، ابتدا به بررسی یک کمپین اخیر می پردازیم که مشتریان بانک های کانادایی را هدف قرار داده بود. مهاجمان فعالیت خود را با اجرای تبلیغاتی در اینستاگرام آغاز کردند که به نام BMO Belski منتشر شده بود.

انتخاب اختصاری BMO کاملا حساب شده بود؛ زیرا کاربران کانادایی این نام را بلافاصله با قدیمی ترین بانک این کشور یعنی بانک مونترال (Bank of Montreal) مرتبط می‌ دانند. استفاده از نام خانوادگی Belski نیز تصادفی نبود؛ چرا که برایان بلسکی (Brian Belski)، استراتژیست ارشد سرمایه گذاری و رئیس تیم استراتژی سرمایه‌ گذاری این بانک است.

در تبلیغات منتشر شده با عنوان BMO Belski، ویدیوهایی دیپ‌ فیک و تولید شده با هوش مصنوعی از خودِ بلسکی نمایش داده می شد که در آن، او به کاربران وعده می داد می توانند به یک گروه خصوصی سرمایه‌ گذاری در واتساپ بپیوندند. هدف مجرمان از این سناریو، فریب کاربران ناآگاه کانادایی و ایجاد این تصور بود که در حال دریافت مشاوره مالی و سرمایه‌ گذاری از یک متخصص معتبر هستند. در نتیجه، بسیاری از کاربران با اعتماد به صحت ماجرا، فورا برای گفت و گو با این کلاهبرداران به واتساپ مراجعه می‌ کردند.

این نمونه ای از یک تبلیغ اینستاگرامی برای یک باشگاه سرمایه گذاری جعلی است که از ویدیویی دیپ فیک با حضور برایان بلسکی استفاده می‌ کند: در این تبلیغ، از کاربران دعوت می شود تا به یک گروه خصوصی در واتساپ بپیوندند.

یک نکته جالب توجه این است که حساب BMO Belski که این تبلیغات را در اینستاگرام منتشر کرده بود، در واقع هیچ پروفایلی در اینستاگرام نداشت. این تبلیغات از طریق صفحه فیسبوک BMO Belski اجرا شده بودند. شرکت متا، مالک هر دو شبکه اجتماعی، به تبلیغ‌ دهندگان این امکان را می‌ دهد که تبلیغات اینستاگرامی را از طریق یک صفحه تجاری در فیسبوک اجرا کنند، بدون آن که نیازی به ساخت حساب جداگانه در اینستاگرام داشته باشند.

نکته جالب دیگر این که صفحه فیسبوکی که برای انتشار این تبلیغات جعلی استفاده شده بود، از 27 اکتبر 2023 وجود داشت و پیش از آن با نامی عجیب به نام Brentlinger Matt Blumm شناخته می شد - صرف نظر از این که این نام به چه کسی یا چه چیزی اشاره دارد. به احتمال زیاد، کلاهبرداران از یک حساب آماده یا سرقت شده قبلی استفاده کرده اند که برای مدتی فعال نگه داشته شده بود تا از بروز هرگونه شک و نیز فیلترهای نظارتی پلتفرم جلوگیری شود.

تبلیغ حاوی ویدیوی دیپ فیک برایان بلسکی در اینستاگرام منتشر شد، اما از طرف یک صفحه فیسبوک. شرکت متا این امکان را فراهم کرده است که تبلیغات در اینستاگرام حتی بدون داشتن حساب کاربری در این پلتفرم نیز اجرا شوند؛ به‌ عبارت دیگر، تبلیغ‌ دهنده می تواند از طریق یک صفحه تجاری در فیسبوک، تبلیغاتی را در اینستاگرام منتشر کند.

پژوهشگران دقیقا نمی دانند که در چت‌ های خصوصی واتساپ مربوط به این باشگاه سرمایه گذاری - که با استفاده از ویدیوی دیپ‌ فیک تبلیغ شده بود - چه اتفاقی افتاده است. همچنین، اطلاعاتی درباره قربانیان این تبلیغ حاوی تصویر جعلی از بانکدار یا میزان خسارت‌ های مالی وارد شده در دست نیست. با این حال، موارد مشابهی که در ادامه این مطلب به آن‌ ها خواهیم پرداخت، تصویری تقریبی از نحوه عملکرد این نوع کلاهبرداری ها ارائه می‌ دهند.

چند ماه پیش در بریتانیا، کلاهبرداران از طرحی مشابه استفاده کردند که در آن از ویدیویی دیپ فیک از مارتین وولف، تحلیل گر ارشد اقتصادی روزنامه فایننشال تایمز (Financial Times) بهره گرفته بودند. مشابه با سناریوی کلاهبرداری مربوط به بانک کانادایی، در این مورد نیز تبلیغاتی در اینستاگرام منتشر شد که در آن نسخه جعلیِ مارتین وولف، کاربران را به عضویت در یک گروه واتساپی برای دریافت مشاوره سرمایه‌ گذاری دعوت می کرد.

در مارس 2025، یکی از همکاران پیشین مارتین وولف نخستین بار او را از وجود این تبلیغ مطلع کرد. پس از آگاه‌ شدن از ماجرا، وولف تلاش خود را برای متوقف کردن تبلیغات آغاز کرد و از شرکت متا خواست تا این آگهی ها را حذف کند، چرا که به وضوح با چندین مورد از سیاست‌ های تبلیغاتی خود پلتفرم در تضاد بودند. پس از پیگیری ها و مکاتباتی با متا، وولف موفق شد یکی از این تبلیغات جعلی را از پلتفرم حذف کند. با این حال، خیلی زود لینک هایی از ویدیوهای مشابه دیگر نیز به دست او رسید که نشان می داد کلاهبرداران همچنان در حال انتشار نسخه های مختلف این تبلیغ در شبکه های اجتماعی هستند.

نمونه ای از ویدیوی دیپ فیک سرمایه‌ گذاری مربوط به روزنامه نگار فایننشال تایمز که توسط کلاهبرداران در اینستاگرام تبلیغ شده است.

بررسی های بعدی که توسط همکاران مارتین وولف در روزنامه فایننشال تایمز انجام شد، نشان داد که این کمپین کلاهبرداری شامل حداقل سه ویدیوی دیپ فیک متفاوت و چندین تصویر دستکاری شده دیجیتالی از وولف بوده است. این محتواها در بیش از 1700 تبلیغ در فیسبوک و اینستاگرام مورد استفاده قرار گرفته اند.

بر اساس داده های منتشر شده در کتابخانه تبلیغات متا (Meta Ad Library)، این تبلیغات تنها در کشورهای عضو اتحادیه اروپا (به‌ جز بریتانیا) - که قوانین شفاف سازی تبلیغات دیجیتال در آن‌ ها الزامی است - بیش از 970 هزار کاربر را هدف قرار داده اند. حداقل ده حساب کاربری در اجرای این کمپین نقش داشتند، و هر بار که یکی از حساب ها مسدود می‌ شد، بلافاصله پروفایل‌ های جدیدی وارد عمل می شدند تا کمپین ادامه پیدا کند.

در عرض تنها شش هفته، یک کمپین تبلیغاتی جعلی با استفاده از ویدیوی دیپ فیک یک روزنامه‌ نگار فایننشال تایمز، به تنهایی نزدیک به یک میلیون کاربر در کشورهای اتحادیه اروپا دسترسی پیدا کرد.

شگفت آورترین نکته چیست؟ تمام این اتفاقات در حالی رخ داد که مارتین وولف در سیستم جدید تشخیص چهره متا ثبت نام کرده بود؛ سیستمی که به‌ طور خاص برای شناسایی و حذف خودکار چنین محتواهایی طراحی شده است. خود این روزنامه نگار این سوال را مطرح می کند که چگونه سازمان بزرگی مانند متا، با منابع فراوان و ابزارهای مجهز به هوش مصنوعی، نمی‌ تواند این نوع طرح های کلاهبرداری را شناسایی و مسدود کند - اگر نه به صورت کاملا خودکار، حداقل پس از دریافت گزارش های مستقیم. آیا واقعا این قدر دشوار است؟

سارا، مدیر یک دفتر در بریتانیا، تجربه خود را از آنچه در "جوامع اختصاصی" واتساپ می گذرد پس از اینکه طعمه کلاهبرداران شد، با ما به اشتراک گذاشت. او پس از مشاهده تبلیغی در اینستاگرام که تصویری از پیتر هارگریوز، یکی از بنیان گذاران بزرگ ترین پلتفرم سرمایه گذاری بریتانیا، هارگریوز لنسداون (Hargreaves Lansdown)، بود، وارد یک گروه واتساپ شد. حدس شما درست است: آن ویدیو نیز یک دیپ فیک بود.

پس از اینکه سارا شماره اش را در اختیار کلاهبرداران قرار داد، آن‌ ها با او تماس گرفتند و دعوت نامه‌ ای برای پیوستن به گروه واتساپ ارسال کردند. سپس لینکی برای دانلود یک اپلیکیشن سرمایه گذاری به گوشی او فرستادند. به سارا گفته شد که یک "منتور" همراهش خواهد بود و به او خواهد گفت که چه زمانی و با چه قیمتی دارایی ها را بخرد یا بفروشد تا سود به‌ دست آورد.

در ابتدا، سارا 50 پوند سرمایه گذاری کرد، اما به‌ زودی شروع به اختصاص دادن بخش بیشتری از پس اندازهای خود به دارایی هایی کرد که در گروه واتساپ توصیه می شدند. او باور داشت که در شرکت های کوچک و رو به رشد سرمایه‌ گذاری می کند و سریعا سود می برد. در عرض تنها دو هفته، حساب او حدود 300 پوند سود نشان می داد، در حالی که مجموع سرمایه‌ گذاری اش تقریبا 2 هزار پوند بود.

مشکلات تنها چند هفته بعد، زمانی آغاز شد که سارا تصمیم گرفت سود خود را به حساب بانکی اش منتقل کند. در این مرحله، او شروع به دریافت درخواست هایی برای پرداخت مالیات، کارمزد برداشت و هزینه های نظارتی کرد. سارا که همچنان باور داشت به زودی اصل پول و سود کلانی دریافت خواهد کرد، به پرداخت این مبالغ ادامه داد.

اما زمانی که سارا به کلاهبرداری مشکوک شد، دیگر خیلی دیر شده بود: تمام پول ها از دست رفته بود. گروه واتساپ ناپدید شد، "منتور" دیگر پاسخی نداد و اپلیکیشن سرمایه گذاری از کار افتاد. همراه با این اپلیکیشن، تمام 4000 پوندی که سارا سرمایه‌ گذاری کرده بود و نیز تمام سودهای فرضی اش نیز ناپدید شد.

بیش از 600 تبلیغ حاوی دیپ‌ فیک هایی از پیتر هارگریوز در پلتفرم‌ های متا شناسایی شده اند. یکی از همین تبلیغات، سارا را به دام این کلاهبرداران کشاند. 22 حساب کاربری جعلی مسئول انتشار این تبلیغات بودند. شرکت هارگریوز لنسداون در می 2025 با ثبت شکایت مربوط به نقض علائم تجاری، موفق به حذف این تبلیغات شد.

برای جذب قربانیان، کلاهبرداران تنها به دیپ‌ فیک پیتر هارگریوز و مارتین وولف بسنده نکردند، بلکه از چهره های سرشناس دیگر دنیای مالی بریتانیا نیز استفاده کردند؛ از جمله آنتونی بولتون، مدیر سابق صندوق در Fidelity International و استفانی فلندرز، اقتصاددان سابق در JP Morgan Asset Management.

مجرمان سایبری همچنین از ویدیوهای دیپ‌ فیک در تبلیغات فیسبوک و اینستاگرام برای اجرای نوع دیگری از کلاهبرداری سرمایه گذاری استفاده می‌ کنند که با عنوان طرح پامپ و دامپ (Pump and Dump) شناخته می شود. در این روش برخلاف طرح های مبتنی بر توکن‌ های جعلی یا اپلیکیشن های ساختگی، پای دارایی های مالی واقعی در میان است. در این سناریو، مجرمان سهام ارزان قیمت و بی‌ ارزش را به مقدار زیاد خریداری می کنند تا قیمت آن‌ ها را به‌ طور مصنوعی بالا ببرند. سپس با راه اندازی یک کمپین تبلیغاتی تهاجمی در شبکه‌ های اجتماعی، کاربران را به سرمایه گذاری در این سهام ترغیب کرده و وعده سود سریع و چشمگیر می دهند.

در نتیجه افزایش تقاضا، قیمت سهام برای مدتی همچنان بالا می رود و افراد بیشتری با امید به سود آسان، سرمایه گذاری می کنند. اما به‌ محض رسیدن قیمت به نقطه اوج، کلاهبرداران سهام خود را به سرعت می فروشند و با سود حاصل ناپدید می‌ شوند. پس از آن، قیمت سهام به شدت سقوط می کند و سایر سرمایه‌ گذاران با سهامی بی ارزش یا تقریبا بی ارزش باقی می مانند.

این نوع کلاهبرداری، مدت‌ ها پیش از رواج گسترده دیپ فیک ها نیز وجود داشت. یکی از معروف ترین نمونه‌ های آن به جردن بلفورت (Jordan Belfort) برمی‌ گردد؛ کسی که الهام بخش شخصیت اصلی فیلم " گرگ وال استریت" (The Wolf of Wall Street) بود. در اوایل دهه 1990، شرکت کارگزاری او سهام ارزان و ناشناخته‌ ای را به مشتریان می فروخت و با ایجاد تقاضای مصنوعی، قیمت آن ها را بالا می برد؛ سپس در اوج قیمت، سهام را می فروخت و سود کلان به جیب می زد.

در گذشته، کلاهبرداران بازار سهام معمولا با تظاهر به این‌ که افراد آگاه، معتبر یا متخصص هستند، سعی می کردند قربانیان را به خرید سهام مشکوک ترغیب کنند. اما امروزه، فناوری دیپ‌ فیک این امکان را فراهم کرده است که آن ها به جای اتکا به خود، از اعتبار و شهرت کارشناسان و چهره های شناخته‌ شده سوء استفاده کنند.

برای نمونه، اخیرا در اسرائیل طرحی فاش شد که در آن افراد سودجو به صورت مصنوعی قیمت سهام شرکت Ostin Technology Group Co. Ltd. (با نماد OST) را افزایش داده بودند. در این طرح، آن ها اقدام به انتشار ویدیوهای دیپ فیک از چهره‌ های سرشناس حوزه اقتصاد و کسب و کار کردند؛ از جمله گای رولنیک (خبرنگار اقتصادی)، ایال والدمن (کارآفرین) و شری آریسون (تاجر و سرمایه‌ گذار معروف). کلاهبرداران علاوه بر جعل چهره های معتبر، خود را جای نهادهای مالی معتبر نیز جا زدند؛ از جمله بورس اوراق بهادار تل آویو، اداره اوراق بهادار اسرائیل، بانک هاپوعلیم و بانک دیسکانت اسرائیل. این ترکیب از جعل هویت اشخاص و نهادها، تاثیرگذاری تبلیغات را بسیار افزایش داده و فریب قربانیان را آسان‌ تر کرده بود.

کلاهبرداران با پخش ویدیوهای تبلیغاتی جعلی در فیسبوک و اینستاگرام، همانند طرح‌ های قبلی، کاربران را به پیوستن به گروه هایی در واتساپ دعوت می کردند. در این گروه‌ ها به افراد توصیه هایی می‌ دادند که چطور سهام شرکت OST را خریداری کنند. افراد هم خیلی زود فریب می خوردند؛ چون با یک جست‌ و جوی ساده در گوگل می‌ دیدند که قیمت سهام OST واقعا در حال افزایش است.

صعود و سقوط: سهام شرکت Ostin Technology Group چندین برابر رشد کرد و سپس پس از اجرای یک کمپین کلاهبرداری با استفاده از دیپ فیک و گروه‌ های سرمایه گذاری در اسرائیل، 95% از ارزش خود را از دست داد.

در طول چند هفته، سهام این شرکت چندین برابر افزایش یافت و به اوج 9.02 دلار آمریکا رسید. اما پس از آن، ارزش سهام 93% سقوط کرد و به 13 سنت کاهش یافت. در دو مورد از جدی ترین موارد، دو قربانی به ترتیب 250 هزار و 150 هزار شِکِل (حدود 75 هزار و 45 هزار دلار آمریکا) ضرر کردند.

تبلیغات کلاهبرداری که کاربران استرالیایی فیسبوک و اینستاگرام را هدف قرار داده بودند، از ویدیوهای دیپ‌ فیک با حضور چند چهره مشهور برای تبلیغ طرح های سرمایه‌ گذاری جعلی استفاده کردند. در این ویدیوها، چهره‌ هایی مانند مجری تلویزیونی و روزنامه نگار مالی دیوید کاچ، میلیاردر جینا رینهارت، فعال محیط زیست و مجری تلویزیونی رابرت اروین، و حتی نخست وزیر فعلی استرالیا، آنتونی آلبانیزی، دیده می‌ شدند.

در یک آگهی کلاهبرداری در فیسبوک، دیپ‌ فیکی از نخست وزیر استرالیا دیده می شود که در حال تبلیغ سرمایه گذاری است.

در یک ویدیوی دیپ فیک، آنتونی آلبانیزی - نخست‌وزیر استرالیا - با شور و شوق یک برنامه سرمایه گذاری را تبلیغ می کرد که وعده بازدهی چشمگیر در برابر سرمایه اولیه بسیار کم می داد. لینک‌ های موجود در این ویدیوهای جعلی، چه از او و چه از سایر چهره های معروف، کاربران را به یک خبر ساختگی هدایت می کردند. این مقاله جعلی، ظاهرا شامل نقل قول هایی از شخصیت های شناخته شده استرالیایی بود تا از سرمایه‌ گذاری در رمزارزها یا سایر طرح های "سریع پولدار شو" حمایت کند. در ادامه، از کاربران فیس بوک خواسته می شد در این برنامه ثبت نام کنند؛ سپس کلاهبرداران با آن‌ ها تماس می‌ گرفتند تا آن ها را برای واریز پول متقاعد کنند.

در پاسخ به شکایات کاربران درباره تبلیغات کلاهبرداری، فیسبوک پیام قالبی زیر را ارسال کرد:

"ما این تبلیغ را حذف نکردیم. بار دیگر از گزارش شما سپاسگزاریم. این اطلاعات به ما کمک می کند تا یکپارچگی و ارتباط تبلیغات در فیسبوک را بهبود ببخشیم. […]

ما درک می کنیم که این موضوع ممکن است آزار دهنده باشد، بنابراین توصیه می کنیم با پنهان کردن تبلیغات و تغییر تنظیمات ترجیحات تبلیغاتی خود، بر تبلیغاتی که مشاهده می کنید تاثیر بگذارید."

این پیام نشان می دهد که شرکت متا تمایل چندانی برای مقابله جدی با تبلیغات جعلی ندارد - حتی زمانی که کاربران سعی می کنند با گزارش این تبلیغات به شرکت کمک کنند.

به طور خلاصه، تلاش های متا برای مقابله با دیپ فیک‌ ها و کلاهبرداری های سرمایه گذاری در پلتفرم‌ هایش همچنان ناکافی است. با وجود منابع فراوان و ابزارهای پیشرفته مبتنی بر هوش مصنوعی، این شرکت قادر نیست به‌ سرعت ویدیوهای جعلی آشکاری را که از چهره و اعتبار افراد شناخته شده سوء استفاده می‌ کنند، شناسایی و مسدود کند.

این تبلیغات هر روز به عنوان محتوای اسپانسری از سوی حساب‌ های جعلی - که ظاهری معتبر دارند - در فید کاربران ظاهر می‌ شوند. به این ترتیب، در نهایت فیسبوک و اینستاگرام نیز از انتشار چنین محتوای فریبنده‌ ای سود می‌ برند.

برای جلوگیری از متضرر شدن به‌ خاطر دریافت مشاوره های سرمایه‌ گذاری مشکوک یا کاملا جعلی، مهم‌ ترین توصیه ما این است که تصمیمات مالی خود را بر اساس اطلاعات منتشر شده در اینستاگرام یا فیسبوک اتخاذ نکنید. علاوه بر این موارد:

• نسبت به تبلیغات در شبکه های اجتماعی با احتیاط برخورد کنید. همان‌ طور که داستان‌ های این مطلب نشان می‌ دهد، فرآیند نظارت و مدیریت تبلیغات در فیسبوک، اینستاگرام و همچنین ایکس (توییتر سابق) به‌ هیچ وجه ایده آل نیست.
• دیپ فیک ها را فراموش نکنید. سال هاست در دنیایی زندگی می کنیم که ساخت ویدیوهای جعلی از چهره هر فرد مشهور، آسان، سریع و کم‌ هزینه شده است. بنابراین همیشه هنگام دریافت اطلاعات از منابع مشکوک، آن‌ ها را به دقت بررسی و صحت‌ سنجی کنید.
• قانون کلی سرمایه گذاری را به خاطر بسپارید: هرچه سود بالقوه بیشتر باشد، ریسک آن نیز بالاتر است. بنابراین هیچ گاه در طرح هایی که وعده سودهای بالا می‌ دهند - و در واقع ریسک بالایی دارند - پولی را سرمایه‌ گذاری نکنید که آمادگی از دست دادنش را ندارید.
• به ویژه مراقب پیشنهادهایی باشید که سود سریع با سرمایه‌ گذاری اندک وعده می دهند. این یکی از واضح ترین نشانه های کلاهبرداری است.
• فقط از اپلیکیشن‌ های سرمایه‌ گذاری معتبر و ارائه شده توسط کارگزاران مورد تایید استفاده کنید و آن ها را تنها از فروشگاه های رسمی اپلیکیشن دانلود کنید. به لینک های دانلودی که توسط افراد ناشناس در پیام رسان ها ارسال می شود اعتماد نکنید.
• درباره کلاهبرداری‌ های ویدیوهای دیپ فیک با خانواده و دوستان خود صحبت کنید. این کار به آن‌ ها کمک می کند تا از ضرر مالی و آسیب های روانی ناشی از اینگونه کلاهبرداری ها در امان بمانند.